Το χωριό Μαργαρίτες Μυλοποτάμου υπήρξε ένα από τα σημαντικά αγγειοπλαστικά κέ­ντρα της δυτικής Κρήτης με παραγωγή που ξεκινά από το 1600, όπως μας πληροφορούν η εμπίεστη διακόσμηση και οι επιγραφές των αγγείων.

Τα τελευταία εκατό χρόνια μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, λειτούργησαν στις Μαργαρίτες πενήντα περίπου αγγειοπλαστεία, τα οποία απασχολούσαν το ένα τρίτο των οικογενειών. Ωστόσο, μετά από την περίοδο 1950-1965 που υπήρξε καθοριστική για την αγγειοπλαστι­κή παραγωγή, αυτά άρχισαν να συρρικνώνονται εξαιτίας της εμφάνισης των φτηνών και άθραυστων αλουμινένιων ή πλαστικών σκευών.

Σήμερα στις Μαργαρίτες λειτουργούν τρία παραδοσιακά εργαστήρια. Δύο από αυτά πα­ράγουν μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία που προορίζονται είτε για εξαγωγή είτε για την ντόπια αγορά, από την οποία απορροφώνται ως διακοσμητικά. Το τρίτο εργαστήριο, στο οποίο χρησιμοποιείται ακόμα ο κλασικός ποδότροχος και το καμίνι με ξύλα, παράγει μεσαία και μικρά σκεύη όλων των τύπων. Τα ολιγάριθμα αυτά εργαστήρια δεν πείθουν τον αδαΓ\ επι­σκέπτη για την αλλοτινή πλούσια αγγειοπλαστική παράδοση του χωριού. Αυτός αποκτά την απατηλή εικόνα που δημιουργείται από τα σύγχρονα εφυαλωμένα κεραμικά που εκτίθενται στον κεντρικό δρόμο του οικισμού.

Η δεύτερη αγγειοπλαστική περίοδος των Μαργαριτών αρχίζει τη δεκαετία του 1970, τότε που οι περισσότεροι αγγειοπλάστες εγκατέλειπαν την εργασία τους, ενώ λίγοι έμειναν και προσπάθησαν να κρατήσουν αναλλοίωτη την αγγειοπλαστική παράδοση.

Η ριζική και καταστροφική αλλαγή της μαργαριτσανής κεραμικής επήλθε τα τελευταία χρόνια με την εισβολή και άμετρη χρήση των μπλε υαλωμάτων. Σήμερα λειτουργούν δε­καεπτά εργαστήρια, τα περισσότερα από τα οποία κατασκευάζουν τυπολογικά όμοια αγ­γεία με μπλε εφυάλωση, με αποτέλεσμα οι Μαργαρίτες να έχουν ήδη μετατραπεί σε κέ­ντρο παραγωγής κοινών τουριστικών κεραμικών.

Όσοι από τους κεραμίστες, συλλέκτες, εθνολόγους, τοπικούς παράγοντες ενδιαφερό­μαστε για τη διατήρηση του λαϊκού πολιτισμού, οφείλουμε να δράσουμε τώρα και να ερ­γαστούμε με στόχο την επιμόρφωση των νέων αγγειοπλαστών προκειμένου να διατηρη­θεί τόσο η αγγειοπλαστική παράδοση των Μαργαριτών όσο και το οικονομικό ενδιαφέ­ρον των νέων δημιουργών.

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ