Το θολιαστό μιτάτο. Ανώνυμη αρχιτεκτονική και μνημείο
Το μιτάτο, σκαρφαλωμένο στις ορεινές περιοχές, ήταν η κατοικία του βοσκού και τους
καλοκαιρινούς μήνες φιλοξενούσε ανθρώπους και ζωντανά. Τα θολιαστά μιτάτα είναι ξεχωριστά για το γερό σκαρί τους. Ίσως γι’ αυτό να φύτρωσαν στις σκληρές βουνοπλαγιές κυρίως του Ψηλορείτη και των Λευκών Ορέων. Με τα γυρίσματα της ζωής, τα μιτάτα ξεχάστηκαν από τους χρήστες τους και έμειναν μετέωρα να αναμετρούνται με το χρόνο.
Χρόνια και χρόνια τα μιτάτα αντιστέκονται στη διαλυτική φύση γιατί έχουν μιαν άρτια κατασκευή. Ογκοπλαστικά, κατασκευαστικά, λειτουργικά και μορφολογικά αποτελούν ένα θαύμα του ανθρώπου πάνω στην πέτρα. Και είναι έργα ανώνυμων μαστόρων που δημιουργώντας και χωρίς να μιμούνται διαιωνίζουν στην πέτρα την αρχέγονη παράδοση τους.
Τα μιτάτα ήταν και κέλυφος ζωής. Ο καπνός, το νερό, μας άφησαν πάνω στους τοίχους των μιτάτων τα αποτυπώματα της ημινομαδικής ζωής των κτηνοτρόφων εκείνης της εποχής.
Ο άνθρωπος σήμερα παρατηρεί τα έργα του στις πόλεις και δεν του περισσεύει ματιά για τα έργα του ξωμάχου. Ο ξωμάχος μάζευε το πεσμένο ψίχουλο από το ψωμί και το φιλούσε. Ο σύγχρονος άνθρωπος ξέχασε τα μιτάτα όταν έπαψε να θεωρείτο ψωμί ιερό. Ο σύγχρονος άνθρωπος βλέπει τη ζωή χωρίς μνήμη και αυτή είναι η μεγαλύτερη του ύβρις.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΔΕΛΗΠΑΝΝΑΚΗΣ